SÜRDÜRÜLEBİLİR BÖLGESEL KALKINMA VE YATIRIM STRATEJİ BELGESİ

Ahmet Baybars GÖĞEZ İktisatçı, Bağımsız Araştırmacı Yazar

1. GİRİŞ

Türkiye’de herkes büyümeyi konuşuyor. Büyüme devlet/ iktidar odaklıdır. Kalkınma vatandaş/ halk odaklıdır.

Büyümeye odaklanıp, finansal politikalarla göstergelerdeki iyileştirmeler, Kalkınmaya yansımayınca halkın yoksulluğu değişmiyor. Siyasetçiler 2-3 yıl sonrasına iyileşme vaadinde bulunsa da sözler tutulmuyor.

Cumhuriyetin ilk yılları, Atatürk döneminde kalkınma konuşuluyordu. 1933-1937 yıllarında gerçekleşen beş yıllık sanayi planı ile tarihin en büyük kalkınma hamlesi ve en büyük büyüme oranına ulaşılması örnektir. Sahip olduğumuz bu başarı hikayelerine rağmen günümüzde farklı modeller deneyerek krizlerle yaşamak zorunda kalınmasının, bilinçli tercih değilse hangi amaca hizmet ettiği anlaşılamamaktadır!

Ulusal çerçevede değilse de, ilgi alanımız gereği Bölgesel düzeyde, Sürdürülebilir Strateji Belgesi üzerine ÖZGÜN bir çalışma yapılmasına ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.

Hazırlanması düşünülen STRATEJİ BELGESİ; İl- İlçe- Belde’ye atanan Vali, Kaymakam, Rektör, Tarım- Sanayi- Sağlık- Eğitim vb. müdürler ile seçilen Belediye Başkanları, İl genel meclis ile belediye meclis üyeleri ve köy muhtarları için yatırım ve kalkınma yol haritası niteliğinde başucu/ kaynak kitap olarak basılıp dağıtılması düşünülmektedir. Ulusal Strateji Belgesi ve Beş Yıllık Kalkınma Programlarına göre varsa bölgeye yönelik yeni gelişmeler ve planlar da eklenerek, iki yılda bir revize edilmesi öngörülmektedir.

En önemlisi de bölgeye gelen yatırımcılar için, tüm meclislerce onaylanmış güvence belgesi olacaktır.

2. KAPSAM

Yasalarda, Yerel ve Mülki İdarelerin, Sürdürülebilir Bölgesel Kalkınma ve Yatırım Strateji Belgesi hazırlamaları zorunluluğu tarif edilmiştir.

STRATEJİK PLAN kamu kurumları ve belediyelerce hazırlanmaktadır. Yerel+ Mülki idareler+ Odalar+ Birlikler+ Üniversiteler+ STK’lar vb. ile eşgüdüm içinde hazırlanması gereken, bildiri konumuz STRATEJİ BELGESİ ile karıştırılmamalıdır.

Diğer kurumların kanun ve yönetmeliklerinden alıntı yapılacak olsa da, en kapsamlı tarif 5393 sayılı BELEDİYE KANUNU ile yapılmıştır. (Kalkınma kelimesi 3 yerde geçiyor.)

Madde 41- “Belediye başkanı, mahallî idareler genel seçiminden itibaren altı ay içinde; KALKINMA PLÂNI VE PROGRAMI ile varsa BÖLGE PLÂNINA uygun STRATEJİK PLÂN ve ilgili olduğu yılbaşından önce de yıllık performans programı hazırlayıp belediye meclisine sunar.”

Nüfusu 50.000 altı belediyeler için Strateji Plan hazırlamak zorunlu değil. Ancak Kalkınma Planı ve Programı hazırlamak zorundalar. Belediyeler içinde hazırlayıp web sitesinde ilan edeni görmek mümkün değil. 

Üsküdar Belediyesi başkan yardımcısı ile yaptığım görüşmede ve basından duyduğum kadarıyla hazırlık yapıldığı anlaşılıyor.

Madde 15- “Belediyenin yetkileri ve imtiyazları şunlardır:

İl sınırlarında BB- Büyükşehir Belediyeleri, belediye ve mücavir alan sınırları içinde il belediyeleri ile nüfusu 10.000'i geçen belediyeler, meclis kararıyla;

Turizm, sağlık, sanayi ve ticaret yatırımlarının ve eğitim kurumlarının su, termal su, kanalizasyon, doğal gaz, yol ve aydınlatma gibi alt yapı çalışmalarını faiz almaksızın on yıla kadar geri ödemeli veya ücretsiz olarak yapabilir veya yaptırabilir. Bunun karşılığında yapılan tesislere ortak olabilir; sağlık, eğitim, sosyal hizmet ve turizmi geliştirecek projelere Çevre ve Şehircilik Bakanlığının onayı ile ücretsiz veya düşük bir bedelle amacı dışında kullanılmamak kaydıyla taşınmaz tahsis edebilir.”

Bu maddeye göre Belediyelerin kalkınmaya yönelik yetki ve sorumlulukları olduğu açıktır.

5216 sayılı BB- BÜYÜKŞEHİR KANUNU (Kalkınma kelimesi 2 yerde geçiyor.)

(BB) Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin görev, yetki ve sorumlulukları (1)(2) Madde 7- “BB görev, yetki ve sorumlulukları şunlardır: a) İlçe (…)(2)  belediyelerinin görüşlerini alarak BB stratejik plânını, yıllık hedeflerini, yatırım programlarını ve bunlara uygun olarak bütçesini hazırlamak.

1. i) Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevre, tarım alanları ve su havzaları korunmasını sağlamak, ağaçlandırma yapmak.”

Madde 8- “BB’deki alt yapı hizmetlerinin koordinasyon içinde yürütülmesi amacıyla BB başkanı ya da görevlendirdiği kişinin başkanlığında, yönetmelikle belirlenecek kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşların temsilcilerinin katılacağı alt yapı koordinasyon merkezi (AKOME) kurulur. …… Kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlarca BB’de yapılacak alt yapı yatırımları için kalkınma plânı ve yıllık programlara uygun taslak programlar birleştirilerek kesin program hâline getirilir.”

Bölgesel kalkınmada, BB’ne AKOME ile İl merkezli koordinasyon, planlama ve icra görevi yüklediğinin en somut göstergedir.

Madde 18- “BB belediye başkanının görev ve yetkileri şunlardır:

1. b) Belediyeyi stratejik plâna uygun yönetmek, belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun bütçeyi hazırlayıp uygulamak, belediye faaliyetleri ve personelinin performans ölçütlerini belirlemek, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak.”

Burada esas alınması gereken en kapsamlı tarif 5393 sayılı Belediye Kanunu Md: 41’dir. 5216 sayılı büyükşehir belediyesi kanunu, 5393 sayılı kanuna ek olarak, BB başkanları için görev tanımları yapmıştır.

Bunun en önemli gerekçesi; İl ve İlçe belediyeleri sorumluluk sınırı mücavir saha olmasına rağmen, BB sorumluluk sınırı Mülki idare sınırıdır.

3. YÖNTEM

BÖLGE PLANI

Ulusal kalkınma planlarına uygun hazırlanan; bölgesel kademelenme, bölgesel alan kullanımı ve alt yapıya ilişkin kararlar ile yatırımların zaman ve mekân boyutu belirlenerek, ilgili kuruluşların sektörel uygulama plan ve programlarına yansıtılmasını, yatırımların koordine ve yönlendirilmesini sağlayan; çevre düzeni ve imar planlarını yönlendiren plandır.

Sürdürülebilir kalkınma kavramı sadece finansal/ ekonomik/ mali hedefli değil sosyal ve çevresel yönü de ağır basan projelerin üretilmesiyle hayata geçirilmesini kapsamaktadır.

Sürdürülebilir kalkınmada en uygun tanım şu şekildedir;

Gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılama becerilerini engellemeden, bugünün ihtiyaçların karşılandığı kalkınmadır.

Yani Doğaya zarar vermeden, kaynakları tüketmeden, kalkınma gerçekleştirilmelidir.

Kanımca topyekün sürdürülebilir  bölgesel kalkınma, BM tarafından belirlenen 17 kriterin tümünü sağlamayı hedeflemelidir.

İKTİSAT SÖZLÜĞÜNE GÖRE BÖLGESEL PLANLAMA

Bölgesel planlamanın kapsadığı coğrafi alan geniş veya dar ölçekte olabilir. Deprem bölgesinin kalkındırılması için alınacak tedbirler ile ülkenin bir bölümünden bütün bir kıtaya kadar, bölgesel planlama sınırları değişebilir.

Sunumuzda İL BAZLI KIRSAL+ KENTSEL (BÖLGESEL) KALKINMA esas alınacak olup, dört safhada incelenecektir;

(1)Kaynakların bölgeye göre dağılımı. Faktörlerin nicelik, nitelik ve karakterleri değerlendirilmelidir.

(2)Envanter çıkarılıp ikinci safhaya geçildiğinde doğal kaynaklar ile ihtiyaçlar arasındaki ilişkiler araştırılmalıdır. Yerel insan faktörü, mali kaynaklar ve teknik imkânların ihtiyaçları karşılama kapasitesi ölçülmelidir.

(3)Kaynak dağılımı etkinliğini maksimize edecek, en yüksek dereceye çıkartacak önlemler tespit edilmeli, izlenebilecek stratejileri belirten alternatif projeler hazırlanmalı ve Plan hedefleri kararlaştırılmalıdır.

(4)Plan kesin şeklini alıp onaylandıktan sonra, Strateji Planı/ Belgesi/ Kitabı ile uygulayacak organların sorumluluk ve yetkileri belirlenmelidir.

BÖLGE PLANLAMANIN TEMEL NİTELİKLERİ

İki temel kriter irdelenmelidir;

(1)Global düzlemde mevcut eğilimler ve gelişmeler. (AB Yeşil mutabakatı Global düzlemde eğilimlere örnektir.)

(2)Ülkenin özgün koşulları ve bölgesel düzeyde çözüm gerektiren problemlerin nitelikleri. (Jeotermal kaynakların değerlendirilmesi ülkenin özgün koşullarına örnektir. Maalesef sadece hamam- kaplıca olarak değerlendirilmektedir.)

Bölgesel planlama, merkezi yönetimin bölgesel düzlemde oluşturacağı yerel örgütün denetiminde, ancak merkezi ve yerel kurumların işbirliği ile hazırlanmalı, ülke koşullarının bugünkü durumu da göz önünde bulundurularak kısa vadede uygulanabilir bir çözüm olarak görülmelidir.

İngiltere’de uygulanmakta olan “Bölgesel Planlama Rehberi”, Singapur’un kısaca “30’a 30” olarak tarif ettiği, 2030’da tarımsal üretimde %30 yeterli hale gelmek” de güzel örneklerdendir.

Cezayir devletinin Çöl’de ve Çöl altında tarım projesi de dikkat çekici örnekler arasında sayılabilir.

Yazarın notu; «KARBON NÖTR KENT YALOVA» projesi gibi, hedefin tümünü kapsayan projeler üretilmelidir.

4. SONUÇ

*Türkiye kalkınmakta olan ülkeler ligindedir. DPT- Devlet Planlama Teşkilatı kapatıldıktan sonra planlı kalkınma yerine, rastgele hatta siyasi tercihlere göre yatırım ve kalkınma girişimlerine şahit olunmaktadır.

*Planlı ve sürdürülebilir kalkınma yakalanamadığı için sıklıkla ekonomik krizler yaşanmaktadır.

*Deprem bölgesi olan ülkemizde, altyapı sorunlarıyla kırsalda ve kentlerde sel baskınları yaşanmaktadır. Plansız şehircilik ve yatırımlarla kamu kaynaklarının verimli harcanmadığı düşünülmektedir.

*Singapur gibi en gelişmiş ülkeler bile hedeflere göre kalkınma planları yaparken, kopyala yapıştır şeklinde hazırlanan çoğu Stratejik Planların gerçekleri yansıtmadığı görülmektedir.

*Devlet bütçesi bile yarıyıl bitmeden revize edilmek zorunda kalınmaktadır.

*Bütçeye göre yatırım ve harcama disiplini olmayan ancak, borçlanma imkânı olan belediyelerin aşırı bütçe açıkları olduğu görülmektedir.

*Ulusal Strateji Belgesi hazırlamak zor olsa da, Bölgesel/ İl bazlı Yerel ve Mülki idareler, Odalar, Üniversiteler, Birlikler, STK’lar, Beş Yıllık Kalkınma Planları da dikkate alınarak her beş yılda revize edilip Yerel/ Bölgesel Strateji Belgesi hazırlanması ihtiyacı olduğu değerlendirilmektedir.

*Yapılacak planlamalar ve uygulanacak stratejiler, AB- Avrupa Birliği Yeşil Mutabakatı, Paris İklim Anlaşması ve 2053 Karbon Nötr hedefleriyle uyumlu olmalıdır.

Ahmet Baybars GÖĞEZ                                                                                                                  İktisatçı, Bağımsız Araştırmacı Yazar

NOT: Herkes DPT'nin kapatılmasından şikayetçi ancak, Belediyeler+ Mülki idareler+ STK'lar+ Üniversiteler vb. kurumlarla koordineli olarak, başta 5393 sayılı Belediye Kanunu olmak üzere kamu mevzuatının SÜRDÜRÜLEBİLİR BÖLGESEL KALKINMA İÇİN BÖLGE PLANI ve YATIRIM STRATEJİ BELGESİ hazırlanma sorumluluğunu dile getiren yok. Arel ve Gedik Üniversitelerinin birlikte organize ettiği, 01-03 Kasımda gerçekleşen 3'ncü ÖRGÜTLERİN YÖNETİMİ KONGRESİNDE sunduğum bildiri ile bu eksikliğe dikkat çekmeye çalıştım. Umarım Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği, Maliye, Sanayi, Tarım, Ticaret Bakanlıklarının yetkili birimlerince değerlendirilir.